Reisebrev 4 frå Bashur (Nord Irak) i juni 2021

I dette siste reisebrevet frå Den kurdiske regionen i Irak, skal eg skrive om krigsbrotsverk. Det er nødvendig å vere detaljert, men eg håper du orkar å henge med.

Sivile døyr i alle krigar. Etter det som blir kalla krigens folkerett, er det lovleg å drepe sivile viss dette er meir eller mindre tilfeldige følgjer av kampar mellom stridande partar. Sivile tap kan óg vere ein uunngåeleg følgje av åtak som er militært nødvendige. Det er óg lovleg.

Det er ulovleg – dvs. krigsbrotsverk – viss ein stridande part gjennomfører åtak som berre er retta mot sivile. Det kan vere bombing, skyting eller brannstifting som ikkje er retta mot militære mål.

Med rundturen i Den kurdiske regionen i Irak ville eg finne ut om det er sant at delar av den tyrkiske krigføringa berre er retta mot sivile. Eg reiste i lag med tre personar frå amerikanske Christian Peacemakers Team (CPT). Dei har i mange år dokumentert korleis krigshandlingar i denne delen av Irak rammar sivile. Eg var i nokre av dei områda som er skravert på dette kartet:

Rødt: Okkupert av Tyrkia før 2021

Rosa: Under tyrkisk kontroll  etter invasjonen som starta 23. april 2021.

Skravert: Tyrkisk militær ekspansjon i april og mai 2021.

Generalkonsulen og ambassadøren

Ambassadørar skal seie offentleg det regjeringa i heimlandet ønskjer å nå ut med. På ein pressekonferanse i Erbil 15. juli 2020 ga Hakan Karacay, den tyrkiske generalkonsulen, klar beskjed: «Vi har aldri målretta åtak mot sivile». (We have never targeted any civilian people.) Erbil (Hawler på kurdisk) er hovudstaden i Den kurdiske regionen i Irak.

CPT svara generalkonsulen 21. juli 2020: «CPTs dokumentasjon viser at tyrkiske jagarfly, droner, artilleri og handvåpen drap minst 85 og såra meir enn 95 sivile i perioden etter august 2015.» Seks vart drepne i det første halvåret av 2020.

Tyrkias ambassadør i Norge, Fazlı Çorman, følgde opp i Klassekampen 14. juni 2021: «Tyrkias operasjoner i Nord-Irak er en del av vår kamp mot terrorisme. (…) Vårt svar på disse angrepene og terroraktivitetene kan bare defineres som legitimt selvforsvar». Han la til: «Anklagene som kommer fra PKK-støttespillere (såkalte øyenvitner) og selverklærte PKK-sympatisører som Erling Folkvord, er derfor ikke troverdige.»

Kor lenge og kva slags krigar har Tyrkia ført i Irak?

CPT fortalde at den eldste tyrkiske militærbasen vi køyrde forbi, vart oppretta i 1994. I perioden frå 1994 til 1997 var det blodig innbyrdeskrig mellom dei to store kurdiske partia i Nord-Irak: Patriotisk Union Kurdistan (PUK) og Kurdistans Demokratiske Parti (KDP). To kommandantar frå PUK har, i 1998 og i 2021 og uavhengig av kvarandre, fortald detaljert om korleis tyrkiske fly støtta KDP i krigshandlingane i 1997.

Frå den gongen og fram til i dag har Tyrkia gjennomført mange felttog i Irak mot geriljaen til PKK (Det kurdiske arbeidarpartiet.) «For å nøytralisere den siste terroristen», som ein tyrkisk general lova før ein vinteroffensiv for meir enn 10 år sia.

Ein rundtur der Tyrkia fører krig mot sivile.

Dette var litt av bakgrunnen da eg i juni 2021 vart med CPT til eit av områda der Tyrkia no fører krig for å utvide dei områda som Tyrkia lenge har okkupert. Dette er reiseruta vår i det nordvestlege hjørnet av Irak:

Her tar eg berre med tre eksempel frå Tyrkias krig mot sivile i det siste året.

1 Butikkeigaren som mista venstre beinet

Ein vanleg juni-dag i 2020 var Peyman Talib og ektemannen Kaiwan Kawa i matbutikken dei eig i Kuna Masi. Butikken ligg ved ein rasteplass i eit populært utfartsområde. Sonen Hezhwan og dottera Hamisha var i lag med foreldra. Mange var ute på tur den dagen.

Ein rakett frå ei tyrkisk drone eksploderte 20 meter frå butikken. Eksplosjonen sette fyr på butikken, drap kunden som var innom og skada alle i familien. Peyman måtte amputere det venstre beinet.

2 Han som stoppa bilen og slo av ein prat med ein ven

Dlovan Shahin var far til to ungar og dreiv ein butikk i landsbyen Kashan i Batufa-distriktet. På  kartet ser du at dette er utafor området som Tyrkia no prøver å overta.

26. juli 2020 køyrde Dlovan gjennom landsbyen Hasan Pirk i Bamarne underdistrikt. På kartet ser du den store tyrkiske dronebasen i Bamarne. Da Dlovan møtte venen Abdulla Omer, parkerte dei bilane sine for  slå av ein prat. Mens dei sto der, bomba ei tyrkisk drone bilen til Dlovan. Eksplosjonen drap både Dlovan og Omer. Dlovan vart 30 år gammel.

CPT intervjua Peyman Ganjo, som var gift med Dlovan: «Eg kan ikke tenkje på livet etter Dlovans død. Han forlét ei fire år gammal dotter og ein tre år gammel son. Sipan, sonen min, forstår ikkje kva som skjedde, men han gret heile tida. Dotter mi, Norra, trur at far hennar framleis lever,  at han berre er på jobb i butikken  og at han ikkje er heime enno. Ho spør alltid etter far sin.»

3 Småbrukaren frå landsbyen Hirure

Søndag 20. juni 2021 besøkte eg Ramazan Ali, ein 70 år gammal småbrukar og kona hans. 19 dagar tidlegare måtte dei forlate landsbyen Hirure og det livet dei og naboane har levd der. No er han sengeliggande, i ei overfylt leilighet i byen Zakho.  Du finn Zakho heilt til venstre på kartet.

Landsbyen dei måtte forlate, ligg midt i det skraverte området på kartet. (På kartet står det Hrure.)  Her  fører Tyrkia krig for å utvide det okkuperte området.  Hirure og dei som bur der, hindrar framrykkinga for okkupasjonsmakta.

Natta til 24. april 2021 vart alt forandra. Tyrkiske fly sleppte bomber over og rundt landsbyen. Sia den natta har det vorti mange bomber frå fly og droner. Fleire hus er øydelagd. Ingen veit når det neste åtaket kjem. Mustafas nabo turde ikkje ta oss med til den delen av landsbyen som er  øydelagd. – Da kan dei skyte på oss, sa han.  Ei drone var over oss da han sa dette.

Tyrkia har bygd to artilleristillingar i dalsidene ovafor Hirure. Dei kan skyte mot landsbyen frå to kantar. Oppe på ein åsrygg har tyrkiske soldatar rigga opp avanserte overvakingskamera. Avstanden er så kort at vi i ser dei er retta mot landsbyen. Tyrkia ser oss, og vil at vi skal vite om det.

Tilbake til Ramazan og kona hans som no er i Zakho: – Vi deler landsbyjorda i to, seier Ramazan frå sjukesenga. – For det første den delen som treng vatning. Det er jordene og dei frukthagane som er nær husa i landsbyen. Den andre delen er dei områda som ikkje treng vatning. På norsk ville vi vel sagt at dette er utmarka. 

– Der beiter husdyra, forklarer Ramazan. Der haustar vi nøtter og frukt frå mange treslag. Det er óg andre nyttevekster der.  Der har vi bikubane.  Alt dette er ein del av livsgrunnlaget vårt.

Ein tyrkisk soldat skaut Ramazan Ali 1.juni. Ramazan dreiv på med vatning av ein av åkrane.

– Granaten slo ned tre meter bak meg, og så vart det heilt svart. Naboar bar  Ramazan inn i ein bil og køyrde han til det lokale sjukehuset. Så vart det ambulansetransport til hospitalet i Zakho. Artilleristen  hadde gjennomført eit målretta og vellykka åtak på ein småbrukar som stelte med jorda si.

I åtte dagar var Ramazan pasient på det offentlege sjukehuset. – Legane fjerna granatsplintane i den venstre foten og ankelen min. Meire gjorde dei ikkje. Eg har framleis splintar i ryggen, hoftene og låra. Eg må til eit privat sjukehus viss eg skal få fjerna dei. Og det har vi ikkje pengar til, seier Ramazan og ser på kona si. – Og slett ikkje etter  at vi  har mista inntektene både frå åkrane og utmarka.

Ramazan veit at han aldri kan bli småbrukar igjen. Han kan nok heller ikkje flytte heim til landsbyen. Det er så altfor tydeleg at Tyrkia fører krig for å jage vekk befolkninga og okkupere Hirure og landsbyane rundt.

Ramazan Ali ser ikkje ut som ein geriljasoldat. Han og andre i landsbyen sa til CPT og meg at  det aldri har vori nokon frå PKK-geriljaen der.

–   Tyrkia fører krig mot oss sivile, seier Mustafa. – Ikkje mot PKK.  Ta med deg den helsinga frå meg til politikarar og andre i Norge!

Når han prøver å sette seg opp i senga, ser eg korleis han rykker til av smertene frå dei tyrkiske granatsplintane som han ikkje har pengar til å få fjerna.

Krigsforbrytarar

Eg meiner at han som skaut Ramazan, og dei som styrte dronene som drap Dlovan og Omar og lemlesta Peyman Taleb, er krigsforbrytarar. Det same er dei som gav ordrane.

Tyrkia  har gjennomført titals på titals med slike åtak i Den kurdiske regionen i Irak. For meg blir det da naturleg å seie at Tyrkia er ein krigsforbrytarstat.

Men Tyrkias eineveldige president Recep Tayyip Erdoğan blir neppe stilt til ansvars for ein internasjonal domstol. Tyrkia har den nest største NATO-hæren.  Og president Erdoğan har alltid NATOs generalsekretær Jens Stoltenberg i ryggen.

Vi har vori på jezidi-besøk. Jezidiane er ein religiøs minoritet blant kurdarane. Religionen har ei tusenår lang historie – truleg med opphav i Zaratustras lære.

Først var vi i det religiøse sentret, Lalesh. For jezidiane er det som Vatikanet for katolikkane. Første etappe var heimebesøk hos Baba Sheikh. Paven om eg skal bruke den haltande samanlikninga med katolisismen. Ein klok og samfunnsorientert kar i 40-åra. Han forsikra at kvinner i jezidi-samfunnet er heilt likesstilt med menn. Det var ikkje dagen og timen for kritiske spørsmåk. Omvisinga i Lalesh etterpå var ikkje det heilt store for meg, ettersom eg har vori der før. 

Så besøkte vi flyktningleiren der 400 telt brann ned åtte dagar før vi var der. No har dei starta husbygging med leca-blokker til erstatning for det som er øydelagt. Ca 4×4 meter. Skal vere minst 5-6 menneske i kvart hus. Ei av damene kritiserte at dei som lever der, ikkje har fått ord med i laget når det gjeld systemet i leiren. Sjefen i leiren, som nettopp var tilbake etter å ha vori «omplassert» i ein lang periode, sa at ho hadde rett. Han veit kva det er å vere flyktning. Da han var fem år flykta han med familien  frå Saddams Anfal-kampanje i 1988. Så vart det eitt år i Tyrkia og etterpå flyktningeliv i Iran. Han var fjorten år da han og familien kom heim igjen og kunne ta fatt på gjenoppbygginga.

Jezidi-leiren ligg omlang 12 mil frå Shengal, som er området der jezidiane er i fleirtal. No har dei – og tusentals andre – levd i flyktninge-leirar i dei nesten sju åra som har gått etter IS-massakren på jezidiane. Det er ulike oppfatningar om kor mange jezidi-|flyktniner som lever  i leirane i Den kurdiske regionen i Irak. Leirsjefen sa 350-400 000. Sjefen på kontoret til FNs høgkommisær for flyktningar oppga eit lågare tal. Og den regionale regjeringa har eit tredje tal.

Det har vorti ein del mediedekning her av korleis toppane i Kurdistans Demokratiske Parti (KDP) har lagt hindringar i vegen for delegasjonen vår. Dette rettar søkelyset på kor nært KDP-leiinga samarbeider med Tyrkia og  MIT (Militæretterretninga i Tyrkia.) Sannsynlegvis har mediedekninga vori avslørande for dei som prøvde å stoppe oss, men lyktest berre halvvegs.

No er vi i Silemani (eller Suleimania). Det er i den delen av Bashur som sia tidleg 1990-tal har vori styrt av det andre store partiet: Patriotisk Union Kurdistan (PUK).  Her er det ei friare stemning. Folk tør å seie at det er bra at vi er her. Og PUK er i mot den tyrkiske okkupasjonen som gradvis omfattar større og større del av Bashur.

Seinare skal eg skrive om korleis krigen har gått ut over sivilbefolkninga. Mange har sterke fakta å fortelje om.

Eg er med i ein sjølvutnemnd delegasjon av Kurdistan-vener og kurdarar frå 14 land i Europa. Vi er no i Hewler (Erbil på arabisk)  som er hovudstaden i Bashur (Sør-Kurdistan eller Den kurdiske regionen i Irak.)  

Føremålet med turen vår er todelt:

1) Bryte medietausheta i Europa om den tyrkiske okkupasjonen av meir og meir av nordlege Irak.

3) Vise solidaritet med alle som er truga av den tyrkiske krigen. Det omfattar óg alle partia her i Bashur. Vi kritiserer ingen av dei.

Utanriksjournalist Peter M. Johansen frå Klassekampen  kom til Hewler på fredag, mellom anna for å skrive om delegasjonen sitt arbeid.

Vi er foreløpig rundt 60 personar, frå Slovenia og Italia i sør og til Norge og Finnland i nord. Vi skulle ha vori fleire. Fram til laurdag  vart 14 stoppa og tvangsutsend frå flyplassen her i Hewler. 27 andre vart stoppa av Bundespolizei i Düsseldorf. Dei fekk ikkje reise ut av Tyskland! Kven som bestemte dette er ukjend. Men det er godt kjend at tyrkisk etteretningsteneste (MIT) i mange år har hatt tett samarbeid med tyske Bundesnachrichtsdienst,

24 – eller litt fleire  – satt  fredag kveld på flyplassen her i Hewler. Ein nederlandsk journalist vart send ut  natt til laurdag. «Du bør henge opp eit bilete av Erdogan ved sida av biletet av Barzani på veggen her», sa ho til ein av politifolka før dei tvang henne om bord i flyet.

Tre kurdarar vart pågripi da dei var på veg til flyplassen for å ta i mot fleire delegasjonsmedlemmar. Det er ukjend kor dei er no. Det vanlege politiet nektar å ha noko å gjere med pågripinga. Det er derfor sannsynleg at det er tryggingstenesta som har aksjonert. Dei er effektive og kan vere brutale.

Eg har vori i Bashur mange gonger og har hatt venlege samtalar med representantar for alle dei store partia her, og med nokre av dei små.  Men no opplever eg Bashur meir og meir likt det Erdogan-styrte Tyrkia.

Som ein oppstart hadde delegasjonen onsdag møteavtalar med leiarane av fem partifraksjonar i Det regionale parlamentet.  Vi fekk beskjed at alle møta var avlyst berre  minuttar før vi skulle reise til parlamentet. Politikarar frå to av partia som er med i koalisjonsregjeringa, ville i staden møte oss på hotellet på ettermiddagen. Men dette vart óg avlyst. Han som hadde telefonkontakt med dei, fekk inntrykk av at dei var under hardt press og ikkje våga å møte oss.  

Men dagen etter viste  parlamentarisk nestleiar i PUK (Patriotisk Union Kurdistan) at han ikkje let seg presse. Han møtte opp på hotellet .  

Samtidig sende innanriksministeren ut ei pressemelding med ei solid bannlysing av oss.

Søndag vart det likevel møte  med parlamentsgruppene i PUK og Gorran (Forandring). Dei var blide og hyggelege og sa mellom anna  at PKK (Kurdistans Arbeidarparti) ikkje er ein terrororgansisjon, men ein legitim revolusjonær organisasjon. Og etter dette møtet kom det beskjed om at sjølvaste utanriksministeren ville møte oss. Han er frå  KDP (Kurdistans demokratiske parti).  Mesud Barzani er partileiar og sonen hans er statsminister. Nevøen Nechirvan Barzani er president. Utanriksministeren var her i to timar  søndag kveld.

Så no har  toppfolk i dei tre største partia fått oppfordring om å hjelpe oss slik at vi kan reise til nokre av dei  landsbyane som står folketome etter åtak frå dei tyrkiske okkupasjonsstyrkane. Ingen av dei sa nei. Vi får sjå kva dei gjer.

Erling Folkvord

Det er fleire overraskingar her. Da vi skulle besøke ein tenketank i ettermiddag, viste det seg at nokon hadde rigga opp til pressekonferanse. Eg talde 12 mikrofonar frå like mange redaksjonar.

Alle desse møta er berre førearbeid for at vi skal få lov å reise til områda som Tyrkia har øydelagt. Eg trur ikkje vi får lov til det, men har eit lite håp om at eg tar feil.

Visepresidenten i det franske senatet, Pierre Laurent,  er ein av dei franske i delegasjonen.

Helsing frå

Erling

Nyhetsbyrået ANF offentliggjorde denne uttalelsen.

En uoffisiell norsk oversettelse følger her:

Den internasjonale delegasjonen for fred og frihet i Kurdistan lagde en uttalelse om den regionale regjeringen i Kurdistan, som forhindret delegasjonen fra å ha samtaler med de fleste politiske aktører i Sør-Kurdistan, nå under den pågående tyrkiske invasjonen.

Erling Folkvord sittende nestlengst til høyre i rad to

Uttalelsen utgitt på søndag sier blant annet:

“Vi, som er en delegasjon fra hele Europa, har kommet til Kurdistan med sikte på fred og frihet. Politikere, akademikere, menneskerettighetsaktivister, faglige tillitsvalgte, journalister, feminister og økologer fra over 14 land ønsket å få konkrete inntrykk av situasjonen og stå opp for en avslutning krigen og ødeleggelsene. Vi 150 ønsket å etablere en dialog med parlamentsmedlemmer til alle partier og besøke ikke-statlige organisasjoner for å bidra til en dialog mellom de forskjellige kurdiske politiske aktørene.

Invasjonen til det tyrkiske militæret er et åpent brudd på folkeretten, og er uakseptabelt. Vi blir triste når vi er vitne til at det internasjonale samfunnet av stater forblir tause og passive når det gjelder denne saken, og ikke foretar noe som helst for å insistere på at Tyrkia overholder internasjonale regler og menneskerettighetslover.

Den kurdiske regionale regjeringen forhindret delegasjonen fra å etablere dialoger med de fleste politiske aktørene i Sør-Kurdistan. Organisasjoner vi hadde planlagt å besøke ble skremt til å trekke seg fra møtene med oss. En stor del av delegasjonen kunne ikke ankomme Kurdistan. 25 personer har hittil enten blitt deportert, eller er i ferd med å bli det. Videre ble minst 27 personer holdt på Düsseldorf flyplass i Tyskland og forhindret fra å reise til Kurdistan.

Vi er rasende over den ulovlige deportasjonene av våre internasjonale venner, som ble utført av den kurdiske regionale regjeringen, og reiseforbudene med begrunnelsen at disse menneskene «så ut til å være politiske» uten noe klart juridisk grunnlag. Fri mediedekning og engasjement fra det sivile samfunn er komponenter i ethvert ekte demokrati, og det er ingen legitim grunn til denne undertrykkelsen vi står overfor.

For å støtte fred har vi ikke spart på noe og vi har blitt ønsket velkommen i Sør-Kurdistan. Vi har tatt turer for å se kulturelle, religiøse og historiske steder og vi har blitt invitert til en åpen samtale med Baba Șeix, den høyeste religiøse representanten for Jesidi-samfunnet. I jesidi-flyktningleiren Șarya, som måtte lide på grunn av en stor brann for omtrent en uke siden, snakket vi med folk som er særlig berørt av krigen, fordrivelsen og ødeleggelsen. Vennskapet og gjestfriheten som vi opplevde fra folkene som bor her, varmer hjertene våre og motiverer oss enda mer til å jobbe mot våre mål. Vi er her for å være solidariske med det kurdiske folket, og med alle etniske og religiøse grupper i Kurdistan.

Vi er internasjonalister, og vi representerer ingen kurdiske partier eller spesifikke politiske bevegelser. Vi står mot koloniseringen av Kurdistan av eksterne stater. Vi er ikke her for å gå imot noen kurdiske partier. Tvert imot, vi ønsker å støtte en dialog mellom alle de forskjellige synspunktene. Det handler ikke om et kurdisk problem, men aggresjon fra den tyrkiske staten og det tyrkiske militæret, rettet mot lokalbefolkningen og økosystemene i de kurdiske regionene. Denne situasjonen er en felle; skaper problemer mellom kurderne, med et bekymringsfull potensiale for en eskalering til væpnet konflikt, som vil true fred og framtida for hele Midt-Østen.

Vi ønsker å advare alle kurderne om dette, og ber om at det etableres kontinuerlig dialog. En politisk løsning må bli funnet, og det er nødvendig å stå sammen mot eksterne trusler. Derfor er våre krav:

1. Alle som ønsket å delta i delegasjonen som ble avvist, arrestert eller deportert på en av flyplassene, skal settes fri og få tillatelse til å bli med resten av delegasjonen.
2. Alle kurdiske politiske aktører bør gjenoppta gjensidig dialog.
3. Vi ber alle internasjonale humanitære organisasjoner og politiske institusjoner om å støtte en fredelig løsning. Den tyrkiske statens militære styrker må umiddelbart trekke seg ut av hele regionen.

Kurderne har fjellene, men i dag har de også venner. Alle kurdernes venner bes om å reise seg, spre budskapet og bidra til fredsprosessen, slik at vi alle bidrar i det rettferdige solidariske arbeidet. ”

Rapport fra delegasjonsreisen til Bashur (Nord-Irak) dag 3 og 4

 

 

På den andre dagen reiste vi til flyktningleiren Bajit Kandala nord for Dohuk, like ved den syriske grensa. Underveis besøkte vi Dohuk-provinsens kontor for flyktningeleirene. Der vi fikk vite at det  har vært hele 27 slike leire med tilsammen 700 tusen flyktninger, de fleste internt fordrevne fra Irak. Nå er dette redusert til «bare»  580 000 i 21 leire. Flere hundre tusen  av disse er yezidier fra Shingalområdet, som har levd i leirene siden  IS angrep dem i august 2014.

 

Dr Neeman Ghafouri  som hadde vært med oss fra Arbil, var vår vert i  Bajit Kandal som består av to leire delt av en travel motorvei. Det bor tilsammen over 10000 yezidier bare i disse to leirene.  Det er ikke realistisk å vend tilbake ti Shingal som fortsatt ligger i ruiner, og der ulike væpnede fraksjoner dessuten stride om kontrollen. Mange av yezidiene ønsker seg derfor heller til Europa eller Amerika. Behovet for hjelp til befolkningen i leiren er derfor meget stort, det er skoler men de  mangler både kvalifiserte lærere og nødvendig materiell. Etter fire år har leiren fått et semi-permanent preg, og mange av beboerne mangler håp for en bedre framtid.

 

Dag 4 begynte med et besøkt hos ministerne for høyere utdanning og forskning. Deretter kjørte vi til byen Koya, og besøkte universitetet der.

 

Videre gikk ferden til det iranske kurdiske partiet KDP-i, som i september hadde blitt rammet av et iransk rakettangrep som drepte 13 mennesker. Vi ble mottatt av partiledelsen som diskuterte den  politiske situasjonen med oss og viste oss skadene fra rakettangrepet.

Skrevet av Jan Vindheim Bojer.
Foto: Ashna Sablagi

 

Parlamentet i Irak har vedtatt at de som stiller til valg må minst ha utdanning tilsvarende en bachelor for å få lov til å stille. Vanlige arbeidsfolk og hjemmearbeidende skal man ikke ha noe av.
http://kirkuknow.com/english/?p=21964